جاجیم چیست؟ و چه ویژگی هایی دارد؟

برخی واژه جاجیم را فارسی می‌دانند، اما استفاده از واژه هایی مانند جاجم، جیچیم، جیجیم باعث شده است که برخی دیگر آن را به عنوان واژه ای ترکی بپذیرند. در جای دیگر «جیجیم» واژه ای ترکی است که از «جی جی» (زیبا، رنگارنگ) و «یِم» (ضمیر اول شخص مفرد، من) تشکیل شده است.

در کتاب دستباف های عشایری و روستایی فارس آمده است که: «نوع دیگر گلیم جاجیم است که در اصل جاجم بوده و ظاهراً واژه ای ترکی است، جاجیم گلیمی است که در بافت آن از نخ های اضافی استفاده می شود و از نخ به عنوان یک قالی استفاده می شود. از پود برای ایجاد طرح ها و نقش ها کمک می گیرند.

جاجیم چیست؟

جاجیم پشمینه ای دستبافت طرح دار و بدون پرز است و اغلب در مناطق سردسیر استفاده می شود. ماده اولیه آن پشم و بافت آن شبیه گلیم است با این تفاوت که جاجیم به صورت چهار پانل بافته می شود و پس از بافت آن را به هم می بندند و می دوزند و همچنین برای جاجیم بافی دستتگاه را به صورت افقی روی زمین قرار می دهند. جاجیم، لطیف تر و نازک‌تر از گلیم بافته می شود و ضخامت آن به اندازه لباس و بین پارچه و گلیم است که به صورت راه راه و رنگین بافته می شود.جاجیم مانند فرش دستباف ابریشم گرانقیمت نیست.

نقش های جاجیم

تار و پود در ساختن همه ی بافندگی ها به قدری مهم است که تصور وجود دست ساز بدون بافتن غیرممکن به نظر می رسد. از این نظر نمی توان گفت که نخ یا پود در گلیم یا فرش اهمیت بیشتری دارد، اما در مورد جاجیم، کارکرد تار (چله) بیشتر از پود است چون در شکل گیری نقش جاجیم تارهای رنگین تاثیر بالایی دارد.

به خاطر اینکه نقوش جاجیم با درگیری تار و پود شکل می‌گیرد و هندسی (افقی و عمودی) است که نقش‌های جاجیم را منحصر به محرم و نقوش چهارخانه یا عمومی می‌کند. نام نقوش دیگر: چهار گل، پنجه ای، خشتی، گل آفتابگردان و … که لبه های آن پر از مثلث های دندانه دار است. رنگ مدل جاجیم متنوع است و رنگ های مشکی، سبز، قرمز و آبی در مدل او بیشترین استفاده را دارد. به غیر از جاجیم طرح دار، جاجیم بدون طرح نیز وجود دارد که از دسته ای نخ بافته می شود و به آن جاجیم موج می گویند.

کاربرد های جاجیم

جاجیم ها کاربردهای زیادی دارند از جمله:

• رو کرسی
• روکش صندلی و مبل
• پتو
• رو تختی
• کف پوش
• سفره
• رختخواب پیچ
• پرده
• روکش مبل و صندلی
• زیرانداز
• روانداز
• رو فرشی

امروزه علاوه بر کاربردهای قدیمی جاجیم، کاربردهای جدیدی هم دارد. از جاجیم، انواع لوازم از قبیل کوله پشتی، کیف، روتختی، ساک و … برای رفع نیازهای خوب در بازار داخلی و خارجی طراحی و معرفی می شود.

جاجیم چگونه بافته می شود؟

جاجیم با نخ‌های پنبه‌ای رنگی یا پشمی و گاهی با پشم پرزدار بافته می‌شود. این پارچه بر روی دستگاه بافندگی جاجیم ساخته می شود. تفاوت دار بافندگی و دستگاه بافندگی در فرآیند بافت نهفته است و سبک‌های بافت متفاوت است. دستگاه بافندگی جاجیم دارای 4 نخ تار و کمان های متعدد می باشد. برای درک بهتر موضوع نحوه ساخت دار قالی را در اصفهان فرش بخوانید.

تفاوت جاجیم و فرش چیست؟

• جاجیم بر روی دستگاه جاجیم بافی بافته می شود اما قالی ها با دار بافته می شود.
• فرش مو دارد ولی جاجیم مو و گره ندارد.
• روش بافت جاجیم در طول زیاد و عرض کم بافته می شود و سپس تکه ها را به هم می دوزند اما فرش از ابتدا به اندازه مشخصی بافته می شود.
• طرح و نقش جاجیم به دلیل اینکه از تار و پود ایجاد می شود، بیشتر عمودی یا افقی است، اما در فرش چنین محدودیتی وجود ندارد.
• نخ چله در جاجیم بافی رنگی است و جلوه ای رنگارنگ در طرح ایجاد می کند اما نخ چله در فرش تک رنگ است.
• الیاف چله در جاجیم دیده می شود اما در فرش دیده نمی شود.
• جاجیم فرش دو رو است اما فرش یک رو دارد.

در این رابطه پیشنهاد میکنیم مراحل تولید فرش ماشینی را نیز بخوانید.

گلیم چیست؟

گلیم نوعی از صنایع دستی بافته شده با سطح صاف و بدون پرز از تار و پود است و مثل فرش پرز بلندی ندارد. در مورد بافت این محصول، هر چه نخ نازک‌تر و ظریف تر باشد، فرش بهتری خواهد داشت. به همین دلیل از پشم گوسفند در زیر گردن و زیر بغل گوسفندان برای بافت گلیم استفاده می شود تا کیفیت نهایی کار بهبود یابد.

انعطاف پذیری، ماندگاری بالا و رنگ پذیری از ویژگی هایی است که پشم گوسفند برای ساخت گلیم دارد و تشکیل پشم گوسفند برای بافت گلیم آسان تر است. گلیم بافی یکی از قدیمی ترین هنرهای ایران است که تاریخ نگاران تاریخ آن را به 7000 سال می رسانند و در آثار باستانی شوش نیز گلیمی با قدمت 6000 سال یافت شده است که نشان از تاریخ بسیار غنی و پر بار این صنعت دارد. سیر تحول فرش دستباف نیز جذابیت های خاصی دارد که مطالعه آن خالی از لطف نیست.

تفاوت جاجیم و گلیم چیست؟

تفاوت اساسی جاجیم با گلیم در این است که رنگ نخ در ظاهر نقش هایی مانند پود موثر است و چله برای ایجاد نقش روی جاجیم ظاهر می شود. پشت و روی جاجیم مانند یک قالیچه ساده بافته شده است. عرض 25-45 سانتی‌متر است و به صورت عمودی بافته می شود. یک تکه پارچه جاجیم به صورت نوار باریک بافته می شود. ولی گلیم از نظر طول و عرض یک جا بافته می شود. پیشنهاد میکنیم مطلب بسیار جالب فرش پورمعمار در مورد فرش پازیریک را نیز بخوانید.

1. جاجیم نازک‌تر و ظریف‌تر از گلیم بافته می‌شود و ضخامت آن اندازه عبا و بین پارچه و گلیم است.
2. جاجیم به گونه ای بافته می شود که دراز و عرض کم می بافند، سپس تکه ها را به هم می دوزند، اما گلیم را از ابتدا در ابعاد مشخصی به صورت یک جا می بافند.
3. نقوش جاجیم به دلیل اینکه با بافت به وجود می آیند معمولاً عمودی یا افقی هستند اما این محدودیت در بافت و طرح گلیم تا حد زیادی برطرف شده است.
4. به گونه ای در گلیم چله قرار می گیرد که از دید بیننده پنهان می ماند، اما جاجیم به گونه ای بافته شده است که زیبایی چله و زیبایی کل جاجیم را تحت تأثیر قرار می دهد.
5. تعداد چله ها در جاجیم بیشتر از گلیم است، اما چله ها لطیف تر است.
6. مخ چله جاجیم بافی رنگارنگ است و به محصول نهایی زیبایی می بخشد.

انواع جاجیم

انواع جاجیم بر اساس مواد مصرفی و طرح نقش تقسیم بندی می شوند در ادامه به معرفی انواع جاجیم از لحاظ مواد مصرفی اشاره میکنیم:

1. جاجیم پشمی یا پشم در پشم از نخ پشم است.
2. جاجیم پشم و پنبه، پایه آن از نخ پنبه و پود از نخ پشمی است.
3. جاجیم ابریشمی یا ابریشم در ابریشم که کمیاب و تزئینی است و بافت آن از نخ ابریشم است.
4. جاجیم ابریشم و پنبه، تارها از نخ پنبه و پودها از نخ ابریشم است.

امیدوارم که مطلب جاجیم برای شما برای شما عزیزان مفید واقع شده باشد. در صورتی که سوالی در این زمینه دارید از طریق کامنت برای ما ارسال فرمایید.