فرش پازیریک چه ویژگی هایی دارد؟

فرش پازیریک کهن ترین و قدیمی ترین فرش کشف شده در جهان است که کمتر کسی نام آن را نشنیده است. فرش پازیریک را می توان نمادی از تاریخچه هنر قالی بافی و فرش دستبافت معرفی کرد که با کشف آن در روسیه بسیاری از شبهات در مورد قدمت این هنر روشن شد. اما سوالات زیادی در مورد این فرش وجود دارد که آیا فرش پازیریک ایرانی است یا خیر؟ ویژگی های این فرش و نقوش به کار رفته در آن چیست و امروزه در کجا نگهداری می شود؟ این موارد از مهمترین آنها هستند.

قالی پازیریک، قدیمی ترین و کهن ترین فرش جهان

در این مقاله پس از آشنایی کلی با تاریخچه قالی پازیریک به نشانه هایی می پردازیم که نشان می دهد قدیمی ترین فرش جهان در کدام کشور است؟ و سعی می کنیم به تمامی سوالات مطرح شده در مورد این فرش به درستی پاسخ دهیم.

تاریخچه فرش پازیریک

در سال 1328 هجری شمسی بود که کشف این فرش گرانقیمت مانند بمبی توجه جهانیان و دوستداران فرش را به خود جلب کرد و توسط سرگی رودنکو روس در روسیه به جهانیان عرضه شد.

این فرش شگفت انگیز توسط رودنکو و گروهش در مقبره های یخ زده سکاها (مردم عشایری از ایران) در کوه های آلتای در سیبری (ما بین روسیه، مغولستان، قزاقستان و چین) و منطقه آلتای پیدا شد. به جهت حضور او این فرش را پازیریک نیز نامید. فرش دستباف چین نیز جزو فرش های قدیمی است.

پس از یافتن فرش پازیریک، مشکل اصلی که همه را متعجب کرد، برآورد سن بافت آن است. با بررسی هایی که روی فرش پازیریک انجام شد، تاریخ بافت این فرش به 400 سال قبل از میلاد مسیح یعنی 2500 سال پیش برمی گردد که درک آن برای کارشناسان فرش دشوار است.

فرشی با این تاریخچه و این اندازه سالم بودن؟!!! موضوعی که منطقاً قبل از کشف این فرش غیرممکن بود.

از سوی دیگر، یافتن کهن ترین و قدیمی ترین فرش های جهان با چنین نقوشی غیرعادی در هر منطقه ای غیر از بین‌النهرین، یونان و مصر از نکات برجسته این فرش بود. توصیه میکنم مطلب ما در مورد فرش دستباف مصر را نیز بخوانید.

مشخصات و ویژگی های فرش پازیریک

• قالی پازیریک از نظر شکل ظاهری تقریبا مربعی بوده و دارای ابعاد دقیق 1.98*1.89 متر می باشد.
• گره های مورد استفاده در فرش پازیریک ساده یا ترکی است.
• تعداد خطوط حدود 3600 گره در دسی متر مربع است.
• نخ مورد استفاده در فرش پازیریک مجلل نیز از پشم مرغوب است.
• طرح های به کار رفته در قالی پازیریک بسیار متنوع و گسترده است.
• رنگ طرح به کار رفته در این فرش دستباف قرمز است.
• الیاف این فرش کمی کشیده شده و پودر آن بین هر ردیف گره سه یا چهار بار تا می شود.
• نوع طرح و بافت این فرش بسیار پیشرفته و کامل بوده و اثری بی نظیر در زمان خود می باشد.
• قدمت این فرش باعث شده است که از آزمایشات رادیواکتیو که برای تعیین قدمت آن انجام می شود نتایج متفاوتی به دست آید و سال بافت آن به طور دقیق مشخص نباشد.

آیا فرش پازیریک ایرانی است؟

محل دقیق بافت فرش پازیریک موضوع بحث کشورهای مختلف و کارشناسان است. قبل از اینکه بخواهیم نظری بگوییم یا در مورد هدف اصلی فرش پازیریک بحث کنیم، باید به یک نکته مهم اشاره کرد.

نکته ای که می توان در مورد این موضوع به یقین گفت این است که انتساب فرش 2500 ساله در کوه های سیبری تا حدودی سخت و تا حدودی گمانه زنی است و نمی توان به طور صد در صد در این مورد اطمینان داشت.

به همین منظور سعی می کنیم به اختصار مهمترین و بدیع ترین نظریات متخصصان این حوزه چه در ایران و چه در خارج از کشور را در خصوص پیدایش این فرش ارائه کنیم.

نظر مورخان فرش در مورد قالی پازیریک

• سرگی رودنکو (پژوهشگر فرش): این محقق معتقد است که طرح فرش پازیریک شباهت زیادی به تصاویر تخت جمشید دارد و انسانیت را تداعی می کند.
• جنی هاسکو: یکی از محققین برجسته تاریخ معتقد است که این فرش و نقشه آن شباهت زیادی به سایر وسایل قدیمی و باستانی سیبری دارد و در واقع این فرش سابقه ای مربوط به همان منطقه دارد، اما ممکن است از نقطه دیگر ایده آن گرفته شده باشد.
• جیمز اوپی: که یکی از بزرگ‌ترین متخصصان قالی‌های مدرن محسوب می‌شود، معتقد است که قالی‌ پازیریک توسط عشایر در بیابان همان منطقه بافته می‌شود.
• دیوید استروناخ: در بین تاریخ نگاران برجسته بر این باورند که نقشه و طرح اینپازریک بدون شک مربوط به ایران است، اما این احتمال وجود دارد که عشایر همان منطقه این فرش را بر اساس نقشه ایران بافته باشند.
• علی حصاری: یکی از کارشناسان برجسته ایرانی با رد دو نظر جمیز اوپ و جنی هاسکو، نظریه خود را اینگونه بیان می کند: طراحی و ساخت این قطعه نمی تواند کار عشایر قدیم باشد، زیرا طرح پخته و پیشرفته این قالی حکایت از بافته شدن آن در مناطق شهری آن زمان دارد.

از طرفی گفته می شود که جنی هاسکو با پخش طرح و بافت این فرش در مناطق مختلف سعی کرده همه را راضی نگه دارد.

دلایل ایرانی بودن فرش پازیریک

در قسمت قبل نظر کارشناسان را در مورد فرش پازیریک بررسی کردیم و بسیاری از ما ایرانی ها معتقدیم این فرش در گذشته توسط ایرانیان بافته شده است و دلایل محکمی برای این امر وجود دارد که با هم بررسی می کنیم:

1. شکوفایی تاریخی و قدرت جاودانه ایرانیان در بافت فرش دستبافت. کشورها و دولت‌های سایر نقاط جهان قبول داشته باشند یا نه، ایران همیشه یکی از مهم‌ترین نیروهای قالی بافی بوده است و وقتی از یک قطعه تاریخی صحبت می‌کنیم احتمالاً باید ردی از آن پیدا کنیم، باید منتظر ایران باشیم.
2. قالی پازیریک و طرح آن شبیه به قالی های ویران شده در تخت جمشید در دوره هخامنشیان است.
3. از نظر رنگ، این فرش از رنگ های قرمز، نارنجی، زرد، سبز و آبی که از پرطرفدارترین رنگ های فرش ایرانی هستند بافته شده است و از طرفی تم فرش پازیریک قرمز است. رنگ قرمز یکی از مضامین اصلی دوره هخامنشی در ایران محسوب می شود.
4. اما از همه مهمتر طراحی این فرش این مشکل را بیشتر آشکار می کند. این نقشه فرش را می توان به عنوان ایرانی برجسته کرد: استفاده از تصاویر حیوانات افسانه ای، شبیه شیر بالدار، معروف به گریفین، که یکی از حیوانات اساطیری ایران باستان از جمله دوره هخامنشیان است. گوزن زرد یکی از حیوانات قدیمی و بومی ایران است که در این فرش ۲۴ عدد از این گوزن های زرد (شاخ های پهن) را خواهیم دید. یکی از نقوشی که در تخت جمشید و سنگ‌تراشی‌های آن زیاد می‌بینیم «به‌صورت نشستن بر اسب یا جفت ایستادن متناوب» است جالب است بدانید که اکنون ۲۸ نقش وجود دارد که اغلب در حاشیه قالی پازیریک استفاده می‌شود.

محل نگهداری فرش پازیریک

فرش پازیریک در حال حاضر در موزه آرمیتاژ در سن پترزبورگ روسیه نگهداری می شود. در ابتدای کشف این فرش به دلیل تماس مستقیم با رطوبت در برخی از قسمت ها پوسیدگی زیادی مشاهده خواهید کرد که توسط کارشناسان و متخصصان تعمیر شده است.

در پایان باید تاکید کرد که شواهد و دلایل زیادی وجود دارد که نشان می دهد فرش پازیریک یک فرش ایرانی است، اما فراموش نکنید که این فقط یک نظر است، و نمیتوان در مورد فرشی که در  2500 سال قبل بافته شده نظر قطعی داد.