آشنایی با فرش دستباف اراک

مهم‌ترین صنعت در اراک مخصوصاً ساروق قالی بافی است. در قدیم اکثر قالیچه‌های ساروق طرح و نقش ترنج داشتند. یکی از علت‌های مهم که فرش دستباف اراک(Arak handmade carpets) را جذاب نشان می‌دهد خصوصیات محلی این فرش‌ها و طرح و نقشه آنها است.

در زمان قاجار اراک مرکز مهمی از قالی بافی در ایران بود. از گذشته شهرت قالی بافی در این شهر رواج داشته و قالی سرابند، فراهان و قالی ساروق آوازه جهانی داشته‌اند.

تاریخچه بافت فرش در اراک

از تاریخچه فرش بافی در اراک اطلاعات دقیقی به دست نیامده ولی به خاطر مراکز فرش بافی در اطراف اراک مثل فرش دستباف قم و کاشان و اصفهان نمی‌توان گفت که سابقه فرش بافی در اراک کمتر از بقیه شهرهای اطرافش باشد.

بعد از به اتمام رسیدن عهد ساسانیان، تا قرن‌ها هیچ مدرکی که نشان دهنده فرش بافی در این شهر بوده وجود ندارد. با در نظر گرفتن قالی‌های بافته شده و جنگ‌های پی در پی در قسمت مرکزی ایران مدارکی درباره به وجود آمدن کارگاه‌های فرش بافی وجود ندارد. قالی دستباف اراک در زمان سلطنت ناصرالدین شاه مورد توجه قرار گرفت و برخی از فرش‌های گرانبهای اراک در کل دنیا شناخته شدند. صادرات فرش اراک و روند تجاری شدنش از زمان قاجار و بین حکومت فتحعلی شاه تا ناصرالدین شاه شروع شد.

انواع فرش دستباف اراک

فرش ساروق: ساروق روستایی در 40 کیلومتری شمال اراک است و فرش‌های خوش رنگ و بافت این منطقه از یکی دو قرن پیش تا الان برای روستای ساروق آوازه زیادی را به وجود آورده است.

قالی محال بافتش درشت است ولی از قالی مشک آباد با کیفیت‌تر و ریزتر می‌باشد. محال نامش از محلات گرفته شده است. چون قالی‌های با کیفیت محال در آن مرکز بافته خواهد شد.

فرش محال دارای طرح‌های متنوع و معمولاً شامل ترنجی، نقش‌های هراتی و بیضی شکل می‌باشد. قالی محال همان خصوصیات فرش‌های مشک آباد را دارد، ولی بافتش فشرده‌تر و دارای رنگ بندی زیباتر و دقیق‌تری است.

مشک آباد یا (ابراهیم آباد): مشک آباد در اطراف اراک است. فرش مشک آباد پارچه کوچک، بافتش درشت و دارای پرزهای بلندی است، طرح‌های آن معمولاً مینا خانی، هراتی و گل حنایی است. گره فرش‌هایش نامتقارن بوده، پود آبی و دار قالی آن عمودی می‌باشد. قالی مشک آباد دارای رنگرزی خیلی خوب، دارای طرح‌های بی سابقه و چشم گیر و پشم مورد استفاده در آن با کیفیت می باشد و به همین دلیل شهرت جهانی دارد.

فرش فراهان: از فرش‌های نسل جدید اراک می‌باشد. همه فرش‌های فراهان با طرح‌های هراتی و روی زمینه قرمز روناسی بافته می‌شود. این فرش‌ها با گره نامتقارن و به شکل تک پود بافته می‌شود. این فرش‌ها دارای حاشیه‌ای به رنگ سبز مغز پسته‌ای می‌باشد.

خصوصیات فرش‌ اراک

• یکی از خصوصیات فرش اراک این است که گره تقلبی و جفتی و یا بد بافی در فرش‌های این منطقه کم دیده می‌شود و به همین خاطر کیفیت این فرش‌ها بالاست.
• فرش اراک بافتش درشت بوده و رجشمار آن 40 و خیلی کم به 50 می‌رسد. ولی قالی‌های ریز بافت هم دارند که سفارش مشتریان می‌باشد. منظور از فرش درشت بافت یعنی فرشی که از گره‌های ضخیم، بلند و محکم که دارای خاصیت ارتجاعی است برخوردار باشد. این فرش خصوصیاتش شبیه فرش‌های ایلیاتی و عشایر و مناطق کوهستانی و سرد سیر است.
• گره فارسی در فرش اراک استفاده می‌شود و دار قالی عمودی است. فرش اراک را قبلاً با پود دوگانه می‌بافتند ولی در زمان حال با پود تکی رایج است. فرش‌های اراک دارای پودهای آبی رنگ است و اگر زمینه ساده انتخاب شود رنگ پود آبی تیره و یا سیاه می‌باشد.
• فرش اراک کیفیتش متوسط و مرغوب و قیمتش نسبت به بقیه مناطق ارزان است و علت ارزان بودن آن هم به به خاطر بافت درشتش و سنگینی آن می‌باشد.
• به علت استفاده مناسب از پشم در قالی‌های اراک این فرش‌های نفیس برای معروف شدن نیازی به نخ گران قیمت ابریشمی ندارند و فرشی که با پشم گوسفندان بافته شود با دست نخ ریسی شده و با دقت بالا رنگرزی می‌شود. همین امر موجب نرمی و درخشش این فرش‌ها و توان رقابت با فرش‌های ابریشمی شده است.

رنگرزی در دیگ‌های رنگرزی که شامل ذرات گیاه روناس، پوست گردو و پوست انار می‌باشد انجام می‌گیرد، پشم رنگ شده با آب کاملاً شسته شده و رنگ‌های اضافی از آن جدا می‌شود و پشم نرم می‌شود و رنگرزی حرفه‌ای و استفاده از طرح‌های ساده در فرش اراک باعث شده این فرش‌ها برای محبوبیت به ابریشم نیاز نداشته باشند.

دلایل شهرت فرش دستباف اراک

دوغی ساروق، آبی فراهان، روناسی مشک آباد و رنگ‌های بی نظیری مثل زرد کاهی، کرم و سبز در اراک وجود دارند و در کل استفاده از روناس ‌(به ندرت قرمز دانه) برگ مو، پوست انار، پوست گردو و يا جفت و اسپرت رايج و برتر می‌باشد. كه از عامل‌های مؤثر در آوازه فرش اين منطقه‌ها رنگرزی آن است شهر ساوه تمايل رنگي به سمت بافته‌های قم می‌باشد.

فرش ساروق

فرش دستباف ساروق (Sarough handmade carpet) دارای مشخصات و طرح‌های منحنی و هندسی است که دو روش آمریکایی و سنتی در تار و پود فرش‌هایش وجود دارد. نقش‌های سنتی مثل هراتی، بوته و یا گل حنایی به دو حالت ترنج یا افشان می‌شود. طرح‌های ترنج که به شکل‌های شش ضلعی، لوزی، بیضی، گرد یا گوشه‌دار بر روی فرش‌های آن شکل گرفته است. فرش های قدیمی ساروق نیز طرفداران زیادی دارد.

فرش ساروق نقش‌های اصیلی دارد از جمله: نقشه‌های مرغ و ماهی، پرده‌ای و گل و بوته، مستوفی، پیج اروپایی، افشان و ترنج با گل و جانور، شاه عباسی از نمونه نقشه‌هایی می‌باشند که قالی بافان ساروقی از آنها استفاده می‌کردند. قالیچه‌های تصویری از جمله جلوه‌های زیبای قالی بافی در ساروق به شمار می‌رود.

فرش ساروق مهاجران از باارزش‌ترین فرش‌های ساروق به شمار می‌رود که از پشم با کیفیت و مرغوب بره تهیه می‌شود و با رنگ‌های جذاب و درخشان رنگرزی می‌شود.

پرزهای فرش مهاجران کوتاه است تا زیبا بودن پشم‌های درخشان و رنگ‌های خیره کننده آن به خوبی نمایان شود.

شکل و اندازه فرش ساروق متفاوت است. موقع خرید پشت فرش را ببینید چون این فرش‌ها با گره فارسی بافته می‌شوند البته گره ترکی هم در بعضی از آنها به چشم می‌خورد

فرش ساروق آمریکایی

این فرش‌ها با گره نامتقارن بافته شده و اکثراً در هر اینچ مربع 120 گره وجود دارد، فرش ساروق آمریکایی دارای پود دوگانه بوده و بافت آن سفت و محکم است و درصد بالایی از این فرش‌ها دارای زمینه سرخ می‌باشند و فقط تعداد محدودی از آنها زمینه آبی دارند. نقوش گلدار در زمینه این فرش‌ها وجود دارد.

قیمت فرش ساروق

قیمت فرش دستباف ساروق سطوح مختلف دارد. سطح اول مربوط به فرش های 45 تا 55 رج با بافت ریز ساروق میباشد که نوعی از آن از متری 100 میلیون ریال به بالا است. سطح دوم قالی هایی با رج شمار 35 تا 45 رج است که حدود قیمت معادل قالی کرک کاشان دارند و میانگین با قیمت متر مربعی 70 تا 12 میلیون ریال به فروش می رسند. قالی های 30 تا 35 رج این منطقه که اغلب نقشه بتـه میر دارند با قیمت متر مربعی 3.5 تا 4.5 میلیون تومان قابل خرید هستند. سایر نقشه های منطقه ساروق با این رج شمار تا متر مربعی 60 میلیون ریال قابل تهیه هستند.