معرفی طرح گل فرنگ در فرش و ویژگی های آن

الگوها در تمامی آثار هنری جزء اصلی خلق و پیدایش آن آثار به شمار می روند و ابزاری هستند که تاریخچه و ویژگی های آن اثر را آشکار می کنند. دلیل اینکه این نقش و نگارها نماد به حساب می آیند این است که بر اساس آداب و رسوم مردم و شهرها ساخته شده اند و با دانستن این آداب و رسوم می توان تصور کرد که آثار به جا مانده مربوط به کجا، و کدام ملت یا شهر است.

طرح گل فرنگ به عنوان یکی از عناصر و نقوش کهن فرش و قالی ایرانی نیز شناخته می شود و خصوصیات خاص خود را دارد.

طرح فرنگ

مسلمانان نام فرنگ را از نام فرانک ها که قوم اصلی سرزمین گل یا فرانسه امروزی بودند، گرفتند. بعدها این کلمه فقط برای نژادهای مختلف در اروپا به کار رفت. در دوره صفویه واژه فرنگ فقط برای اروپاییان یا مسیحیان به کار می رفت، بنابراین مسیحیان گرجستان و ارمنیان بخشی از این موضوع هستند.

طرح گل فرنگ

ما گل فرنگ را مجموعه ای از گل ها در طبیعت می بینیم که از هنر غرب در استفاده از گل الهام گرفته شده است. و از نظر شکل و شمایل با گلهای ختای و سنتی تفاوت دارند. در طراحی تخت گل ها اصول طبیعت رعایت شده و از سایه های زیادی استفاده می شود.

گل گوبلن نامیده می شود و تصویر گلی است که از طریق تمدن اروپایی به ایران رسیده است. به جای ایجاد طرح های “انتزاعی” برای گل رز، آنها را تا حد امکان به طبیعت نزدیک کرده باشند.

همچنین گل فرنگ ها مجموعه ای از نقوش تزئینی گل هایی هستند که در اصل در ایران نبوده و به شکل های مختلف وارد عرصه های مختلف هنری کشورمان شده است. از نظر استفاده از گل ها طبیعتاً از هنر غربی الهام گرفته شده اند. و از نظر شکل و ظاهر با گلهای سنتی و ختایی تفاوت دارند. در آثار کمال یافته گل و مرغ منظور از گل، گل سرخ یا صد برگ است که طبیعت گرایی مشاهده می شود که معنای تصویری و نمادین آن شبیه مرغ است. بوته کامل این گل ها به طور جداگانه در آثار گل و گیاه به تصویر کشیده شده است.

اما در آثار گل و مرغ، این گیاه در محل زندگی مرغ یافت می شود.” گل رز مظهر عشق، زیبایی و محبت است. عطر زیبای آن از زمان های قدیم مورد ستایش قرار گرفته است و افسانه هایی که در مورد آن نقل شده است،  متفاوت است مسلمانان معتقدند که گل سرخ از قطره عرق بر پیشانی پیامبر برخاست.

پیشینه نقش گل فرنگ

در مورد منشأ طرح و نقش گل فرنگ تفاوت های زیادی وجود دارد. برخی معتقدند تصویر اولیه این طرح در دوران صفویه و 150 سال پیش در زمان ناصرالدین شاه ایجاد شده است، که سبک قالیچه های دستبافت به یکباره رشد کرده است. در میان ایرانیان شهرت داشت. برخی شواهد نشان می دهد. که قدمت گلفرنگ به دوره تیموریان می رسد. برخی مینیاتورهایی ارائه دادند که از گل ها الهام گرفته شده اند. برخی معتقدند در دوران آل بویه لباسی برای این نقش در نظر گرفته شده است. اما همه اینها فقط یک نظریه است. تاریخ دقیق مبدا این طرح در دسترس نیست.

عشق به طبیعت و گل های طبیعی زیبا مانند رز قرمز (محمدی)، گل رز، مینا و نرگس و گل های دیگر، فرش هایی بافته شده با نقوشی از این نوع پدید آوردند. ورود بازرگانان خارجی به دوره قاجار زمینه ورود این محصول به جهان را فراهم کرد و از قرن نوزدهم در قالی های بختیاری و سپس در بیجار، تبریز و اصفهان به شکلی زیبا و منحصر به فرد وجود دارد.

ویژگی های طراح گل فرنگ

طرح گل فرنگ با نام های مختلفی شناخته می شود، این نام ها شامل گل کوبلنی، گل رز، گل کلمی و گل ژرسه می باشد. این طرح دارای ویژگی های خاصی است که در ادامه به آن اشاره می کنیم.

1. طرح گل فرنگ که در دوره صفویه با نقوش و نگارهای مختلف مصور و نقاشی طبیعت وارد فرش ایران شد، قطعاً در میان قالی سازان مورد استقبال قرار گرفت.
2. نقش گل فرنگ اگرچه به شکل کوچک تری در فرش های ایرانی وجود داشت، اما هجوم همه این طرح ها و نقش های گل و همچنین طبیعت گرایی از فرش های کشورهای اروپای غربی در قرن 18 و 19 میلادی گرفته شد.
3. در ایران، طرح گل فرنگ در بین قالیبافان کردستان و چهارمحال بختیاری بیشتر طرفدار دارد و بافته می شود.
4. طرح گل فرنگ اگرچه در دو منطقه کردستان چهار محال و بختیاری بافته می شود، اما از نظر انتخاب رنگ و جزئیات، به هم نزدیک و یا شبیه نیستند و استقلال آداب و سنن خود را حفظ می کنند. .
5. تفاوت عمده فرش گل فرنگ بافته شده در این دو شهر، مواد اولیه مصرفی، تکنیک رنگرزی و بافت و پیشینه و خاستگاه فرش های کشورهای غربی است.
6. طرح گل فرنگ مورد استفاده در فرش ایرانی عموماً گلی قرمز رنگ با رنگی تند، آتشین و روشن است.
7. گل فرنگ اصلی در واقع یک گل قرمز رنگ است که در اطراف آن برگ هایی وجود دارد و به همین دلیل به این نام شناخته می شود.

طرح های مختلف گل فرنگ

از معروف ترین طرح های گل فرنگ می توان به طرح های گل مستوفی، طرح گل وبلبل، طرح گل پتویی، طرح گل اسفندقه، طرح گل موسی خانی، طرح گل فرنگ لچک و ترنج، طرح گلفرنگ میرزا علی و طرح گلفرنگ دست گلی اشاره کرد.

گلفرنگ مستوفی

اساس این طرح لوزی های ترکیب شده با گل همیشه بهار و شاخه ها و گل های تابیده تزئینی است که گاهی از خطوط باریک برای چیدمان دسته گل ها استفاده می شود. کلمه مستوفی لقبی بود که شاهان قاجار به سنت گرایان و واسطه ها می دادند. مناطق مشترک آن تبریز، اراک و بیجار است. نوع دیگری از مستوفی که به مستوفی بیجار معروف است، همان طرح شکوفه های مستوفی است، اما به خاطر غده های کوارتزی و نقش ویژه گل ها معروف است.

گلفرنگ گل و بلبل

در متن تلفیقی از طرح های قدیمی بیجارو گل و بلبل دیده می شود که در حاشیه تصاویر اسلیمی و گلفرنگ دو بلبل نشسته و ایستاده روی گل ها دیده می شود. این طرح از دوره صفویه مورد استفاده قرار گرفته و عمدتاً در اصفهان امروزه یکی از پرکاربردترین نقوش است.

گلفرنگ گل پتویی بختیاری

نام دیگر این طرح شرابه است. از این طرح در فرش های فرادنبه روستای بروجن استفاده می شود که در بازار تهران و بروجن به گل پتویی معروف است. تاروپود و آستر آن پشمی و بسیار سبک و نرم است، نقوش آن بسیار بزرگ و از گلفرنگ های بسیار درشت درست شده است که دقیقاً شبیه پتو است.

گلفرنگ لچک و ترنج

در این طرح یک دسته گل رز قرمز در کنار طرح لچک ترنج قرار می گیرد، گاهی دسته گل در گلدان قرار می گیرد، گاهی تمام زمینه را پر می کند تا با  نگاره های لچک وترنج مطابقت داشته باشد. سطح و بافت فرش شبیه بیضی است و ترنج در مرکز آن جلوه چشم نوازی به آن بخشیده است.

گلفرنگ میرزا علی

اساس این طرح یک طرح واگیره و تکرار شونده است که شکل بیضی یک گل (یا تاج) را القا می کند. سه عدد گل محمدی با رنگ متمایز که از طرح های فرانسوی اقتباس شده اند. این طرح بیشترین استفاده را درسنندج دارد.

گلفرنگ دسته گلی

این طرح بر اساس ترنج مرکزی با لچک هایی به شکل طره و گل سرخ است که نه به صورت انتزاعی بلکه به صورت طبیعی (گل) و به صورت دسته گل یا گلهایی در گلدان حک شده است. گاهی متن به شکل لوزی است.

گلفرنگ در شهرهای مختلف

یکی از نقش ها گل فرنگ است. که در بین هنرمندان کشور ما بسیار مهم است. زیرا از طرح ها و نقوش گل فرنگ می توان در زمینه های مختلف هنری استفاده کرد. این طرح در طراحی فرش نیز بسیار محبوب است. هنرمندان اصفهان در دوره پهلوی پس از اطلاع از طرح گل فرنگ از این ایده جالب استقبال کردند. و در همین راستا قالی های خود را می ساختند.

در آذربایجان شرقی قالی بافی یکی از مشاغل مهم مردم این استان است. شهرهایی مانند اهر، تبریز، مشکین، خوی، سراب، هریس و… استعداد بالایی در فرش دارند. الگوی گل فرنگ توسط هنرمندان حرفه ای این استان تولید شده است. از جمله آنها می توان به فرش های دستباف هریس اشاره کرد. فرش هریس نقش های بسیار خاصی دارد. که با کیفیت بالا توسط هنرمندان ماهر تولید می شوند. و در دنیا شهرت دارد.

در کردستان نیز هنرمندانی هستند که موفق به خلق فرش هایی با نقش و نگارهای چشمگیر شده اند. فرش های سالم در سنندج با نقش و نگارهای گل فرنگ، گل و بلبل، گل میرزاعلی و… بافته می شود که اصالت خاصی دارد و با زیبایی خود همه را مجذوب خود می کند.