فرش دستباف چین و تاریخچه آن

فرش دستباف چین از کهن ترین مدل های فرش دستباف در دنیا است. تاریخ دقیق شروع قالی بافی در چین مشخص نیست. اما به احتمال زیاد پس از پایان سلسله مینگ و ظهور امپراتوری منچو، بافت فرش های پرزدار در این کشور آغاز شده است. اما بر اساس برخی منابع، هنر قالی بافی در ترکستان شرقی قدمتی طولانی دارد.

امروزه ترکستان شرقی یکی از استان های چین است. این منطقه در اواسط قرن هجدهم به تصرف چینی ها درآمد و به ادای احترام امپراتوران چین تبدیل شد.

تاریخچه فرش دستباف چین

همانطور که در ابتدا ذکر شد تاریخچه فرش دستباف چین دقیقا مشخص نیست. بسیاری بر این باورند که قالیبافی ابتدا از طریق ترکستان شرقی وارد چین شد و شهر کانسو که در غرب چین قرار دارد، مرکز تجارت و عرضه بسیاری از فرش‌های ترکستانی به چین و در نهایت اروپا بوده است. فرش‌های این نواحی اگرچه دیر وارد اروپا شدند، اما بیشتر به همین نام‌ها شهرت داشتند، زیرا از طریق شهرهای ترکستان غربی مانند سمرقند و کوکند به اروپا صادر می‌شد که تجارت فرش از طریق آن‌ها صورت می‌گرفت. در همان زمان محل اصلی ایجاد آنها شهرهای بزرگ و معروفی مانند کاشغر و ختن بود که در ترکستان شرقی قرار داشتند.

فرش دستباف چین

از ابتدای قرن حاضر کشور های غربی و اروپایی با فرش چینی آشنا شدند که در نتیجه تقاضای روز افزونی پیدا کرد، کارخانه های بزرگی برای تولید فرش پرزدار در پایتخت چین مانند پکن، تین، سین و… ایجاد شد و شروع به کار کردند.

فرش‌های چین باستان که متاثر از فرش‌های ترکستان بودند، از نظر طرح و رنگ بیشتر به فرش‌ های آن کشور شباهت داشتند. به طور کلی فرش های چینی باستانی و مدرن از تنوع طرح چندانی برخوردار نیستند و این تا حد زیادی به دلیل تمرکز بر نمادگرایی در فرهنگ چینی است.

در میان نماد های چینی، اژدها از جایگاه ویژه ای برخوردار است و نزدیکی آن به صنایع سنتی به ویژه قالی بافی، توجه خاص بافندگان چینی را به خود جلب کرده است. پیشنهاد میکنم اطلاعاتی در مورد فرش دستباف مصر بخوانید.

طرح و نقش های فرش دستباف چین

طرح و نقش های فرش دستباف چین به فرهنگ این کشور بسیار نزدیک است. سابقه استفاده از این الگو و پرنده ققنوس در پارچه های چینی به قرن اول میلادی یا به عبارتی سلسله هان برمی گردد. این کار بر اساس اکتشافات باستان شناسی سر اورل استاین در لولا و دون هوآ در ترکستان چین انجام شد.

اکتشافات این باستان شناس در سال 1914 در لولا که خرابه ای متروکه در منطقه لوپ نور ترکستان است، صورت گرفت. آنچه در لولا و دون هوآ کشف شده است پارچه‌های ابریشمی مصور رنگارنگی است که طرح‌های ظریف و پیچیده‌ای دارند و بسیاری از تصاویر موجود در سایر هنرهای سلسله هان در آنها مشهود است.

در این میان تصاویری از اژد ها و ققنوس و تصاویر تزیینی از حیوانات، پرندگان و جانوران روبرو و تصویر اسب‌ها وجود دارد که یادآور تصاویر موجود در نقاشی‌های رایج این دوره است.

به طور کلی می توان گفت که فرش دستباف چینی از نظر طرح و کاغذ بسیار یکنواخت هستند و به دلیل اعتقادات و نماد های خاصی همواره بر اساس تصاویر و طرح های خاصی بافته می شوند. در برخی موارد از خطوطی مشابه خطوط کوفی نیز در متن و حاشیه فرش چینی استفاده شده است. نمونه هایی دقیقاً مانند این خطوط در بسیاری از نقاشی های چینی بسیار باستانی باقی مانده است که احتمالاً خطوط نوشتاری آنها بوده است.

در دهه‌های اخیر طرح‌های جدیدی از جمله گل‌های پهن برگ شبیه به نقش فرنگ در فرش‌های چینی به‌صورت تکی و در فضاهای نسبتاً باز و خالی مشاهده شده است که به دلیل آرامش نسبی فرش، طرفداران بسیاری را در غرب به خود جلب کرده است. طرح و رنگ انجام شده همچنین تقلید از نقشه های ایرانی در سال های اخیر در فرش های چینی که با کلماتی مانند کرمان چینی، اصفهان چینی و … در بازارهای جهانی عرضه می شود بسیار رواج یافته است.

نکته قابل توجه دیگر در فرش چینی، برجسته شدن برخی از طرح ها به ویژه نقوش چلیپا و خطوط کوفی شکل در لبه های فرش است که با استفاده از رنگ های خاص در فرش به وضوح قابل مشاهده است. این امر شکل و فضای خاصی را به خصوص در حاشیه فرش های چینی ایجاد کرد.

در دهه‌های اخیر برخی از بافندگان فرش دستباف چینی سبک خاصی را در قالی‌بافی ایجاد کرده‌اند تا فرش‌ها را با طرح‌هایی برجسته کنند که با استفاده از طرحی ساده و نسبتاً مدرن، فرش چینی را از سایر فرش‌ها متمایز می‌کند. همچنین استفاده از رنگ های روشن مانند کرم، سبز روشن و صورتی در فرش های چینی محبوب و خاص است.

نمادها و نقاشی‌های قالی‌های ترکستان شرقی نیز به شدت تحت تأثیر سنت‌ ها و فرهنگ مردم این منطقه بود. نمادگرایی در برخی از تصاویر قالی های ترکستان به خوبی قابل شناسایی است. گل انار که در میان کشورهای آسیایی به عنوان نماد باروری شناخته می شود، یکی از مهم ترین و قدیمی ترین نقاشی های فرش ترکستان است.

علاوه بر نقش و نگار، انواع گلدان، گل و بوته و همچنین انواع نقوش ترنج به اشکال هندسی به صورت یک یا چند ترنج دیده می شود. گفته می شود پس از نفوذ اسلام، نقوش خاصی از جمله نقش اسلیمی فرش و محرابی در قالی های ترکستان شرقی پدیدار شد.

کشور تبت در جنوب شرقی چین از نظر قالی بافی بسیار تحت تأثیر قالی های چینی بود. در دهه های اخیر، این کشور همراه با نپال، سبک جدیدی را در طراحی فرش خود ایجاد کرده است، زیرا بافندگان نپالی در تلاش برای دستیابی به بازارهای جدید در غرب و ایالات متحده هستند. به گفته بسیاری از افراد، کیفیت و طرح این فرش ها به نوع فرش های گبه ایرانی بستگی دارد.

از نظر فیزیک و ظاهر می توان گفت که فرش های نپالی به اندازه فرش گبه ایرانی محکم بافته می شود و از نظر طرح دادن طرح گبه ایرانی یعنی سایر افراد رنگ مشابهی دارد. فرم مدرن او توانست بهترین بازار را در بین کشورهای غربی پیدا کند. در واقع در سال های اخیر بافندگان نپالی توانسته اند در سال های اخیر با استفاده از روش های نوین به گفته خودشان فرش های زیادی را در اختیار علاقه مندان به فرش قرار دهند و از بازار استفاده کنند.

ویژگی های فرش دستباف چین

قدیمی ترین فرش های دستباف معمولا دارای نخ های پنبه ای هستند. هر چند دارای تار و پود قوی و الیاف درشت هستند که آنها را ضخیم میکند، اما نرم و انعطاف‌پذیر نیز هستند. این فرش ها در گاسو، نینگ شیا، سیچوان و مغولستان داخلی در نزدیکی شهر باتوئو تولید می شوند. فرش های باتوئو معمولا در اندازه های کوچک بافته می شوند. ویژگی این نوع فرش ها وجود طرح ها و نقش های زیبا است. رایج ترین رنگ در این فرش ها سایه های مختلف آبی است. بعداً استان های شانسی، شاندونگ و هوپئی به حوزه تولید فرش اضافه شدند.

فرش دستباف مدرن ، دارای طرح های متنوعی هستند، مثلاً دارای نقوش و نگارهای گلدار و نقوش رایج در فرش ایرانی هستند، رنگ ها شسته می شوند. بسیاری از این قالی‌های جدید ضخیم و متراکم هستند، زیرا از دو نخ (دو لایه الیاف) و یک گره نامتقارن در تکنیک قالی‌بافی استفاده می‌کنند. امروزه این فرش ها در شهر پکن و بندر تین و مناطق اطراف آن تولید می شود. امروزه فرش چین با نام های تین تسین، پاتوئو و پکینگ در بازار به فروش می رسند.