انواع نقشه فرش دستباف

نقشه فرش، برنامه ایست که روی بافت فرش اجرا می شود. در اصل نقشه فرش یعنی ظاهر فرش بر روی کاغذ شطرنجی که قالیباف با نگاه بر روی خانه های نقشه و گره زدن خامه روی چله ، به صورت کامل نقشه را روی قالی در می آورد.

انواع نقشه فرش و تحول و شیوه ترسیم آن مبحثی تخصصی و طولانی است که فرصت بحث درباره آن در این مقاله نیست و برای مطالعه بهتر است به کتاب طراحی نقشه فرش رجوع کنید.

کسی که نقشه فرش را طراحی می کند به طور ذهنی و یا مطابق الگو ، طرح مد نظر را تهیه و بر روی کاغذ شطرنجی پیاده می کند.بعد طرح تهیه شده به واسطه نقاش ، کپی و رنگ آمیزی می شود. چله کش  تارهای چله را مطابق خانه های نقشه و مطابق رجشمار قالی حساب می کند.با در نظر گرفتن اینکه امکان دارد نقشه دارای حالت های مختلفی باشد آشنایی چله کش به هر کدام از این حالت ها به او این امکان را می دهد که آسان تر چله کشی را انجام دهد.

فرش مثل بقیه رشته های هنری با روحیه بافنده سر و کار دارد و بهتر است بافنده نقشه ای را انتخاب کن که علاقه دارد.

از لحاظ نحوه ترسیم خطوط نقشه دو دسته هستند :

انواع نقشه فرش دستباف

نقشه فرش با خطوط منحنی یا گردان

در این مدل نقشه خطوط منحنی در همه سطح نقشه گردش دارد و حتما باید روی کاغذ ترسیم شود در غیر اینصورت بافت امکان‌پذیر نیست.نقشه گردان از دوره ایلخان رایج شد و در مرکزهای قالی بافی و شهرها رایج شد.

نقشه فرش با خطوط شكسته یا هندسی

این نقشه ها دارای قدمت زیادی بوده و رسم آنها با خطوط افقی ، عمودی و مورب صورت می گیرد برخی از این نقشه ها ذهنی بوده و در منطقه های عشایری و ترکمن کاربرد دارد.به نقشه هایی که از خطوط شکسته و منحنی با هم استفاده شود نقشه تلفیقی گویند.

نقشه فرش از لحاظ بافت

طراحان فرش برای هدر ندادن وقت و مواد مصرفی قسمت های تکراری نقشه را طراحی نمی کنند. برای همین نقشه به چهار صورت زیر نشان داده می شود : نقشه یک چهارم یا ربعی ، یک دوم یا قدی ، سراسری یا کامل و نقشه تکراری

نقشه فرش 1/4 یا ربعی

نقشه هایی هستند که به اندازه یک چهارم نقشه کامل شده و ترسیم می شود و مابقی در طول و عرض فرش 3 تکرار می شود.در این مدل نقشه ها برای بدست آوردن تارهایی که نیاز است خانه های یک ردیف افقی عرضی نقشه را می شمارند و آن را دو برابر می کنند و منهای یک شود.ون خانه آخر نقشه در وسط بین هر دو قسمت عرض مشترک می باشد و بعد یک جفت تار برای هر خانه در نظر می گیرند.

نقشه فرش 1/2

نقشه ای است که یک دومش به طور کامل شبیه به نیمه دیگرش است و داشتن یک دوم نقشه برای بافت فرش کافی می باشد. در این مدل نقشه ها برای بدست آوردن تارهایی که لازم است اولین خانه های ردیف افقی عرضی نقشه را می شمارند و آن را دو برابر کرده و منهای یک می کنند. چون خانه آخر نقشه در وسط هر دو قسمت عرضی قالی مشترک می باشد. بعد یک جفت تار برای هر خانه در نظر می گیرند ، مثل نقشه محرابی اندازه جفت چله مثل یک چهارم محاسبه می گردد.

نقشه فرش تكراری یا واگیره

نقشه ای که تشکیل شده از یک یا چند نقش مایه که در طول و عرض قالی تکرار می شوند مثل نقشه خشتی یا ریز ماهی یا قاب قابی

نقشه فرش سراسری

نقشه ای که ترسیم آن اندازه تمام قالی است.نقشه ای کامل است و در این مدل نقشه ها تعداد کل خانه های اولین ردیف افقی عرضی نقشه را می شمارند و یک جفت تار برای هر خانه در نظر می گیرند.

آموزش نقشه خوانی فرش دستباف

برای آموزش نقشه خوانی فرش نیاز است که به متخصص این رشته مراجعه شود ولی به صورت کلی نقشه خوانی فرش دستباف یعنی همان نقشه ای که خواننده نقشه آن را برای بافنده می خواند گفته می شود.نقشه خوانی اصولا از وسط فرش خوانده شده که به آن طاق گویند و بافنده با استفاده از رنگ هایی که در بالای دار قرار دارد و به آن رنگ بند می گویند رنگها را طبق آوازهای نقشه خوان روی چله فرش به شکل گره می بافد.

هنگامی که چند بافنده پشت دار قالی هستند باید همه با هم رج به رج بافت را انجام دهند به این ترتیب فردی که نقشه خوان است نقشه را به بافندگان به صورت آوازهای محلی می خواند. بافنده با خواندن نقشه فرش و نگاه کردن به آن کار بافت را شروع می کند.

فرد دیگری که ممکن است بافنده باشد نقشه را خوانده و بافنده های دیگر گره می زنند و فر را می بافند. امروزه نقشه ها کامپیوتری شده اند یعنی کامپیوتر نقشه را می خواند. برای آموزش نقشه خوانی کامپیوتری به مقاله خواندن نقشه کامپیوتری تابلو فرش مراجعه کنید.

نقشه فرش دستباف هریس

از جمله خصوصیات طرح و نقشه های این مدل فرش می توان به عدم به کار بردن خطوط منحنی در بافت اشاره کرد و استفاده از شکل های هندسی و خطوط شکسته می باشد. نقشه هایی که در فرش هریس به کار می برند عبارتند از صبوری ، حیاط گل ، تاجری ، افشان ، توکلی ، رز گل ، چلنگری ، صمد خان و …

نقشه فرش دستباف تبریز

فرش دستباف تبریز طرح های گوناگونی دارد که رایجترین آنها طرح ماهی و زمینه مرجانی است. فرش تبریز دارای کیفیت ها و اندازه های متفاوت است. ناگفته نماند فرش با کیفیت تبریز قیمتش بالاست.  هر چه تعداد گره ها در هر اینچ مربع (600-850) زیادتر باشد فرش با کیفیت تر است بافت فرش تبریز با خامه ظریف و نرم است و چله کشی آنها پشمی است. بعضی از این فرش ها در بافتشان از کمی ابریشم استفاده می کنند ولی بکار بردن ابریشم علت گرانی این فرش ها نیست ، بلکه میزان ارزش گذاری این فرش ها تعداد گره ها در هر اینچ مربع می باشد.

یکی از نقشه های متداول فرش تبریز طرح ماهی است که به طرح هراتی معروف است. طرح ماهی از تکرار طرح گل هایی که دورشان برگ هایی نوک تیز است تشکیل شده است.

فرش تبریز دارای طرح ها و الگوهای مختلفی است طرح هایی مثل ترنج ، تصویر اشیاء مختلف و نقش های حیوانات و گیاهان را خیلی زیبا و گاهی به شکل سه بعدی روی فرش پیاده می کنند.

نقشه فرش دستباف بیجار

نقش و طرح فرش بیجار دارای تنوع زیادی است. بعضی از این نقش ها عبارتند از : افشان با گل ها ، لچک و ترنج ، اسلیمی با ترنج های بزرگ ، ماهی درهم و ریزه ماهی ، شکارگاه ، گل و بوته ای ، خرچنگ ، سماوری ، حیوانات ، اشیا ، گل و بلبل ، شاه عباسی بیجار ، هراتی با ترنج و بدون لچک ، مستوفی ،گل فرنگ ، باغی و سرمه دان