فرش کردستان و ویژگی های آن

فرش بافی یک هنر کاملا خلاقانه است و از حال و هوا و شرایط مناطق جغرافیایی هر منطقه نشات می گیرد. توجه به عامل شرایط جغرافیایی و اقلیمی، فرش کردستان را منحصر به فرد و متمایز از هنر فرش در سایر نقاط ایران کرده است. شجاعت و قدرت مردم این منطقه را می توان در فرش دستباف کردی دید. در این مقاله قصد داریم اطلاعاتی در مورد ویژگی های قالی کردستان و سنندج و جایگاه های برجسته آن در هنر قالیبافی را در اختیار شما قرار دهیم.

تاریخچه قالی بافی در استان کردستان

قالی بافی در کردستان سابقه ای طولانی دارد. این موضوع به اصالت و مشروعیت فرش عشایری در این استان مربوط می شود. تشخیص دقیق قدمت فرش دستباف کردی غیرممکن است. اما کارشناسان قدمت فرش کردی را 400 سال پیش تخمین زده اند. کتاب هدیه ناصری به فرش ها و حصیرهای ارزشمندی می پردازد که به درخواست سران طوایف و عشایر به مسئولین اهدا شده است.

در موزه فرش نمونه هایی از فرش های دستباف کردی دوره قاجار نگهداری می شود. شرایط خاص اقلیمی و کوهستانی این منطقه بر حال و هوا، معیشت و هنر مردم تأثیر مثبت دارد. از پشم درشت برای بافت قالی استفاده می شود که ظاهری خشن به بافت می دهد. از روی نقشه فرش دستباف کردستان به راحتی می توان نمایی کامل از منطقه سخت و پر پیچ و خم کوهستانی را مشاهده کرد. این تصویر به صورت خطوط و نقش های نقطه چین پر از گوشه ها بر روی نقشه دستباف کردستان ظاهر می شود.

خصوصیات فرش کردستان

در هر منطقه از ایران، شرایط جغرافیایی متفاوتی بر اقلیم و آثار هنری آن منطقه تأثیر می گذارد. مناطق کوهستانی کردستان باعث شده است که مردم این منطقه از عناصر طبیعی در بافندگی و سایر صنایع دستی استفاده فراوان کنند. نقشه ای که به صورت دستی از کردستان ترسیم شده است، کاملاً نمایانگر مناطق ناهموار کوهستانی است. این طرح ها باورها، آداب و رسوم و باورهای مردم منطقه را در خود جای داده است.

در نقشه فرش دستباف کردستان تداعی نقوش با کار، زندگی، امور روزمره، ازدواج، زایش، نماز و … به چشم می خورد. قالی‌های این منطقه به سبک سنندج، بیجار و بادیه‌نشین بافته می‌شوند.

نخی که برای تار و پود استفاده می شود، پشمی است که با دست تابیده می شود. عشایر کرد در قالی بافی نیز مهارت خاصی دارند. از ویژگی‌های بارز قالی‌های کردستان و قالی‌های دستباف عشایری این است که برای بافتن قالی‌ها به جای پشم از موی شتر استفاده می‌کنند. به دلیل ضخامت این نوع پشم، سفتی، کشش و سختی فرش را احساس خواهید کرد. اغلب برای این فرش از زرد متمایل به سبز، قهوه ای و قرمز استفاده می شود و فرش، بافتی خشن و درشت دارد.

از ویژگی‌های بارز قالی‌های کردستانی منطقه شمال، طرح‌ها و نقش‌های متاثر از نقوش قالی زنجان و آذربایجان است. همچنین در منطقه جنوب، به خاطر نزدیک بودن به کرمانشاه و همدان متاثر از شهرهای همجوار است.

ویژگی های فرش سنندج

آنچه فرش کردی را بیش از هر چیز دیگری مشهور کرد، هنر بافندگان شهرهای بیجار و سنندج است. در گذشته حاکمان سنندج به هنر علاقه زیادی نشان می دادند و هنر قالی بافی و هنرهای دیگر را تشویق می کردند. این مضمون باعث رشد هنر قالی بافی در سنندج شد.

سنندج 100 سال قدمت دارد. اما قالی بافی قدمت بسیار بیشتری دارد و فرش های شهری در تمام دنیا شهرت دارند. آنچه قالی سنندج را خاص می کند، پشمی است که برای بافت قالی استفاده می شود. این خز بسیار ظریف است. نخ و پشم آسیاب گاهی قابل تشخیص نیستند.

در ایران سه نوع چله کشی ترکی، ایرانی و ترکیبی وجود دارد. در اکثر نواحی غربی ایران و سنندج از بافت ترکی برای قالی بافی استفاده می شود. در این شهر فقط از یک نخ پود ضخیم بین ردیف فرش ها برای قالی بافی استفاده می شود. این مشکل متاثر از گبه بافی و گلیم بافی در این شهرستان است. بافت ریز البته در فرش دستباف کردی نیز رایج است.

شاخص فرش نشان دهنده تعداد گره های فرش در هر 7 اینچ است. اما ویژگی قالی سنندج این است که عددی بین 25 تا 35 دارد. ویژگی قالی سنندج علیرغم اندازه کوچک، زیبایی نفیس و طرح و نقشه های گرم آن است.

گره ترکی در بافت فرش دستباف کردی منطقه سنندج کاربرد دارد. همچنین استفاده از الیاف بافته شده در بافت فرش باعث می شود که گره فرش از پشت نمایان شود. سنندج در گذشته به سنه معروف بوده است. در میان صنعتگران و بافندگان این منطقه، علاوه بر گره ترکی، از گره ایرانی و گره سنه در بافندگی استفاده می شد.

فرش بیجار

در بافت فرش بیجار و سنندج تفاوت هایی وجود دارد. در قالی بافی بیجار از دو پود ضخیم و نازک در بین ردیف های بافت استفاده می شود. البته در گذشته از سه نوع پود استفاده می شد که این مشکل باعث سفت شدن بیش از حد فرش می شد. بنابراین فرش بیجار به فرش آهنی معروف شد.

تا حدود 30 سال پیش، مرسوم بود که از سه پود بین ردیف ها استفاده می کردند، دو تا ضخیم و یکی نازک. اما اکنون دیگر این روش بافت رایج نیست و فقط از دو پود استفاده می شود. لازم به ذکر است که هر چه مقدار پود در بافت بیشتر باشد، فرش سفت‌تر می شود. البته این موضوع به معنای کاهش یا افزایش کیفیت فرش نیست. برعکس، میزان نرمی فرش متفاوت خواهد بود. پیشنهاد میکنیم مزایا و معایب فرش دستباف را در فرش پور معمار مطالعه فرمایید.

از سوی دیگر ویژگی بارز فرش بیجار، بافت فشرده و متراکم آن در نحوه لول بافت آن است. رجشمار این فرش بین 30 تا 35 متغیر است البته در برخی موارد که از ابریشم برای بافت فرش استفاده می شود این شاخص به 40 می رسد که قبلا این عدد 15-20 بود. اما معمولا امروزه رجشمار 30 در بافت رایج است.

قالیچه کردی دستبافت منطقه بیجار با نقش های گل فرنگ، لچک ترنج، شاه عباسی، گل سرخ و هراتی جان می گیرد. نقش‌های اسلیمی دهان اژدری و سمن بر خانم نیز در نمونه‌ های اولیه قالی‌های این منطقه مورد استفاده قرار می‌گرفت. آنچه فرش بیجار را منحصر به فرد می کند نقش و رنگ های جالب به کار رفته در فرش است. در طراحی فرش دستباف این منطقه از رنگ های قرمز روشن، سفید، سرمه ای و لاکی استفاده می شود.

طرح های فرش کردستان

اگر از مردم استان کردستان در مورد طرح هایی که بافندگان بیشتر استفاده می کنند بپرسید، قطعاً نقش ماهی درهم را خواهید شنید. نقشه دست بافته کردستان در منطقه سنندج بسیار متنوع است. بافندگان سنندجی از نقوشی مانند جقه هشت پر، سه ترنج، گل میرزاعلی، گل وکیلی، جقه چهار پر، گل و بلبل، کلاه فرنگی و ماهی درهم استفاده می کنند.

سایز و ابعاد قالی کردستان

ابعاد فرش کردستان معمولا کوچک و به صورت قالیچه است. قالی های کردستان تحت تاثیر فرش های عشایری بیشتر در سایز های پشتی، کناره، دوزرع، 6 متری و نهایتا 9 متری می باشند. براین اساس قالی یا گلیم دستبافت کردی انتخاب خوبی برای دکور و اصالت بخشیدن به خانه ایرانی ها است.

گلیم بافی در سنندج

گلیم سجادی در سنندج بافته می‌شود، این گلیم ها به محراب پیاری‌شان شناخته میشود. در گلیم سنندج نقوش مختلفی وجود دارد که هر کدام نامی خاص دارند و همچنین هر قسمت آن نیز نامی دارند. نقوش سنتی رایج در کردستان عبارتند از:

• ماهی در هم
• قاب قرآن
• توت فرنگی
• گل چینی
• نقشه موسایی
• گل وکیلی
• گل جرسه
• گل فرنگ
• گل و گلدان
• گل میرزا علی
• گل چایی
• دست و دلبر
• بازو بند
• محرمات
• گل جرسه پیوندی
• نقشه قفقاز
• گل و طوطی

حرف پایانی

بافت فرش دستباف کاملاً منعکس کننده آداب و رسوم، آب و هوا، جغرافیا و مردم هر منطقه است. هنر قالی بافی در مناطق کوهستانی و صعب العبور کردستان نیز گویای این مسائل است. می توان گفت فرش کردستان با طراحی و ساختار منحصر به فردش مشخص می شود که نشان از استحکام و استقامت مردم منطقه بر روی پارچه های فرش دارد. شهرهای بیجار و سنندج نسبت به سایر مناطق کردستان به قالی بافی شهرت دارند و فرش دستباف کردی را به یکی از زیباترین فرش های دستباف ایرانی تبدیل کرده اند.