طریقه رنگ کردن فرش دستباف

در این مقاله به چگونگی رنگرزی خامه فرش ها و معرفی انواع آن می پردازیم.یکی از جذابیت های فرش دستباف ایرانی ، به خصوص فرش های دستباف قدیمی این است که رنگ مخصوص فرش به مرور زمان دچار تغییر می شود! (البته تغییر نه چندان زیاد) یعنی رنگی که در نگاه اول بعنوان مثال آبی سیر دیده می شد ،بعد از گذشت سالها و با نگاه دقیق تر ، اینبار طیفی از رنگ های آبی را نشان می دهد. این یکی از شگفتی های فرش دستباف اصیل ایرانی می باشد.

رنگرزی نخ فرش چگونه انجام می شود؟

فرایند رنگرزی نخ فرش دستبافت ایرانی به دو روش انجام می شود:

• رنگرزی به روش سنتی
• رنگرزی به روش مدرن یا صنعتی

لازم است پیش از معرفی روش های رنگرزی ابتدا خود واژه رنگرزی را تعریف کنیم.

رنگرزی فرش چیست؟

در اصطلاح، فرایندی که برای رنگ کردن الیاف ، نخ ویا حتی پارچه صورت می گیرد را رنگرزی می گویند.فرایند رنگرزی به این صورت است که در آن الیاف ، نخ ، پارچه ،لباس و پوشاک را در مخازن و منابعی که حاوی مواد رنگزا (خواه مواد شیمیایی یا طبیعی) قرار می دهند تا رنگ مورد نظر را به خود بگیرند.

جهت مشاوره رایگان در خصوص خرید فرش دستباف میتوانید با شماره 09131162373 و یا 03132229377 تماس حاصل فرمایید. (به هیچ عنوان خریدار فرش شما عزیزان نیستیم لطفا در این خصوص تماس حاصل نفرمایید. باتشکر)

تاریخچه پیدایش و استفاده از مواد رنگزا

جالب است بدانید که تا قبل از قرن بیستم ، تمام رنگ های مصرفی از رنگزاهای طبیعی مشتق می شدند. در واقع هیچ منبع دیگری به منظور تولید رنگزا ها وجود نداشت.

قدیمی ‌ترین رنگ های ساخته شده توسط انسانها ترکیبی از مخلوط روغن حیوانات و نوعی گل افرا بوده است. تا اینکه بالاخره به خاصیت رنگ دهی مواد گوناگون پیرامون خود پی‌ می برند.

برخی از رنگزاها در آن زمان عبارت بودند از : روناس، وسمه، حنا، پوست گردو،پوسته انار و نیل(در گذشته، نیل به صورت طبیعی از گیاهان گرفته می‌شده است که رنگی مانند آبی تیره دارد) و رنگزا های معروف به نام قرمز دانه و ارغوانی تیران که در نوع خود کمیاب بودند. در حقیقت مواد رنگزای آن زمان از گیاهان، حشرات، چوب درختان، نرمتنان دریایی و یا مواد معدنی طبیعی استخراج می شدند.

رنگرزی نخ ها به روش سنتی

به‌صورت کلی و خلاصه می توان مراحل رنگرزی سنتی ره به سه مرحله تقسیم نمود.مرحله اول خیس کردن کلاف است ، پس از آن دندانه کردن پشم باید در دستور کار قرار بگیرد و در نهایت عمل رنگرزی آغاز می شود.

در کارگاه های رنگرزی پرای پختن نخ ها با رنگزاها از پاتیل های بزرگ که غالبا از جنس مس هستند استفاده می شود.پاتیل ها با حرارت مستقیم شعله های آتش داغ می شوند تا آماده پختن منسوجات مورد نظر بشوند.

بمنظور تثبیت رنگ روی نخ ها لازم است از روش های دما دهی مدت دار بامواد طبیعی یا شیمیایی دیگری به جز رنگزا استفاده شود.

رنگرزی نخ فرش با رنگزاهای تثبیت کننده

در این روش ابتدا پشم با نمک مخصوصی فراوری می شود. خوب است بدانیم که نمک های آلومینیوم ، آهن ، قلع و مس تثبیت کننده های رنگ هستند.خاصیت این نمک ها تثبیت رنگ روی منسوجات مورد نظر است.

نقش تثبیت کننده های رنگ

تثبیت کننده در رنگ آمیزی نخ فرش، ظرفیت الیاف را برای جذب و ثبات رنگ افزایش می دهد.در واقع تثبیت کننده ها شدت رنگ را مشخص می کنند.

می توان نتیجه گیری کرد که روش رنگرزی نخ فرش در ایجاد طیف های مختلف رنگ مؤثر است.در پایان مرحله آبگیری می باشد.

رنگرزی نخ ها به روش مدرن یا صنعتی

در کارگاه های بزرگ همه چیز کاملاً مکانیزه می باشد و کارها به صورت ماشینی و خودکار با دستگاه های مختلف انجام می شوند. همچنین به جای استفاده از پاتیل های مسی از دیگ های بخار که همان نقش را ایفا می کنند استفاه می شود.

تشریح مراحل رنگرزی صنعتی

در ابتدا نخ ها را شل پیچی می کنند.در این مرحله با دستگاه «اشلاپ فورس» نخ ها به صورت شل به  دور بوبین های سوراخ دار که مخصوص رنگرزی هستند پیچیده می شوند.جالب است بدانید که این سوراخها برای نفوذ رنگ به داخل نخ ها می باشد.سپس تا اندازه شدن بوبین ها(با نخ حدود18 سانتی‌متر) آنها را درون محفظه بوبین می چینند.این کار به صورتی انجام می شود که بوبین ها به هم چسبیده نباشند.

در این مرحله بوبین ها آماده رنگرزی هستند. آنها را وارد محفظه رنگرزی که همان دیگ بخار است می کنند، البته باید توجه کرد که قبل از این مرحله حتما باید پشم ها شسته شده باشند تا چربی آنها از بین رفته باشد در غیر اینصورت چربی موجود روی الیاف پشم باعث عدم نفوذ رنگ به طور کامل و یکنواخت بر روی الیاف می شود.

دمای رنگرزی پشم ۴۵ الی ۵۰ درجه می باشد که در این دما رنگ به مخزن اصلی تزریق می گردد.در این لحظه، حرارت را تا ۱۰۰ درجه سانتیگراد می رسانند.(دمای بیشتر از این موجب نمدی شدن پشم ها می شود)

مدت زمان رنگ پذیری نخ ها در روش رنگرزی صنعتی حدود ۴۵ الی ۶۰ دقیقه طول می کشد.

بعد از این مرحله با تزریق آب سرد به مخزن اصلی سعی در سرد کردن مخزن و فضای حمام گونه داخل آن می کنند.تا اینکه در نهایت دما به ۷۵ درجه برسد و پشم دیگر رنگ پس ندهد.

لازم است مقدار پی هاش(سنجشی است برای تعیین میزان اسیدی یا قلیایی بودن ماده) نخ ها اندازه گیری شود تا درصورت قلیایی بودن با مقداری آمونیاک اسید میزان پی هاش را خنثی کنند.

اگر فرش ها با نخ های قلیایی یا اسیدی بافته شوند طول عمرشان بشدت کاهش می یابد زیرا نخ بکار رفته در تار و پود فرش واکنش پذیر می شود.

از آخرین مراحل هم می توان شست وشو با آب را نام برد. این مرحله برای پاک کردن اسیدی که روی پشم مانده است، صورت می گیرد. بعد از آن بوبین ها را به دستگاه سانتریفوژ و سپس به دستگاه خشک کن منتقل می کنند.

مدت زمان عمل آبگیری نخ ها حدود یک ساعت و عملیات خشک کردن آنها حدود سه تا چهار ساعت بطول می انجامد.

در مرحله ی پایانی بوبین ها را به مدت ۳۰ دقیقه در دستگاه بخار حرارت می دهند تا پیچ آن ها از بین برود و به اصطلاح حالت ملخی پیدا نکنند.